Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Tomaszowie Lubelskim

---

Historia

W roku 1627, za sprawą staranności Tomasza Zamoyskiego, który pełnił funkcję wojewody kijowskiego, powstała parafia, a także wzniesiono świątynię, której budowę zakończono najprawdopodobniej do roku 1629. Konsekracja tej budowli miała miejsce w 1668 roku, co zaznacza jej ważność w dziejach lokalnej wspólnoty. W czasie wizytacji przeprowadzonej w 1671 roku zauważono potrzebę przeprowadzenia remontu, a kolejne przeglądy z lat 1717 i 1726 dokumentowały wykonane naprawy.

Znaczący remont budowli odbył się w 1727 roku, dzięki staraniom Michała Zdzisława Zamoyskiego, który pełnił funkcję wojewody smoleńskiego. Kolejne prace konserwacyjne miały miejsce zapewne w 1788 roku z funduszy Aleksandra Augusta Zamoyskiego. Około roku 1807 zostały odnowione dachy. Świątynia po raz kolejny doczekała się konsekrowania 2 października 1832 roku, a ceremonia została przeprowadzona przez biskupa Józefa Marcelego Dzięcielskiego.

Przed rokiem 1873 zmodernizowano wieże, które pokryto blachą; wcześniej, w 1817 roku, były one jeszcze częściowo przykryte gontem. W tym samym okresie zmieniono również kształt hełmów budowli. Dach świątyni oraz szczyty zostały pokryte blachą w 1878 roku, a w roku 1929 przeprowadzono kolejne prace remontowe, obejmujące m.in. dachy.

Największy remont wykonano w 1962 roku, kiedy blask transformacji objął m.in. budowę nowych konstrukcji wież oraz modernizację wiązania dachowego.

W latach 1990-1992 przeprowadzono gruntowne prace rewitalizacyjne, w wyniku których wyremontowano podwaliny całej budowli, legary, podłogę oraz wzmocniono wiązania sufitu, co znacząco wpłynęło na stabilność i estetykę tomaszowskiej świątyni.

Architektura

Obiekt ten to orientowana, drewniana budowla, której konstrukcja opiera się na zrębie. Dodatkowo, znajduje się na solidnej, ceglanej podmurówce. Świątynia została zaprojektowana na planie prostokąta, z wyraźnie wysuniętą wschodnią częścią prezbiterium.

Na zwartą sylwetkę tego kościoła składają się:

• korpus budowli, który jest pseudobazylikowy, składający się z trzech naw oraz trzech przęsłach, z trzema parami kaplic, które są z nim integralnie powiązane,
• w zachodniej części, na przedłużeniu naw bocznych oraz kaplic, znajdują się dwie wieże na planie kwadratu, które lekko wystają przed fasadę; pomiędzy nimi umiejscowiona jest kruchta na planie prostokąta, która zawiera pomieszczenie na piętrze,
• prezbiterium również na planie prostokąta z dwoma przęsłami, o tej samej szerokości co nawa; z lewej i prawej strony prezbiterium, w przedłużeniu naw bocznych i kaplic, umieszczone są aneksy na planie kwadratu, na dwóch kondygnacjach: po stronie południowej znajduje się zakrystia, a po stronie północnej skarbczyk, który w części parterowej zbudowany jest z cegły i nieznacznie wystaje przed elewację północną,
• na wyższych piętrach usytuowane są dawne kaplice, które wzmiankowano w 1750 roku; kaplica pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej znajduje się nad skarbczykiem, natomiast kaplica pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego jest umiejscowiona nad zakrystią; aktualnie pełnią one rolę składzików.

W narożniku między zakrystią a prezbiterium istniała mała przybudówka o konstrukcji słupowej, która powstała najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku; została ona rozebrana w 1992 roku na mocy decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków w Zamościu.

Wyposażenie

Wyposażenie tej świątyni jest czującym elementem historycznym, częściowo odniesionym do dawnego klasztoru trynitarzy. W centralnym punkcie znajduje się manierystyczny ołtarz główny, datowany na pierwszą połowę XVII wieku, w którym umieszczony jest cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej z Dzieciątkiem oraz relikwie Świętego Feliksa.

Wnętrze kościoła wzbogacają również cztery boczne ołtarze, utrzymane w estetyce późnobarokowej, które powstały pod koniec XVIII wieku. Kamienna chrzcielnica, stworzona z piaskowca, datowana jest na przełom XVI i XVII wieku, podczas gdy druga, wykonana z drewna, pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku.

Wśród elementów wyposażenia znajdują się konfesjonały, z których jeden ma styl barokowy i datowany jest na pierwszą połowę XVIII wieku, a dwa inne prezentują cechy stylu rokokowego, powstałe w drugiej połowie XVIII wieku. Ambona, ozdobiona baldachimem i rzeźbą Świętego Archanioła, z kolei jest datowana na pierwszą połowę XVII wieku.

Świątynia jest bogato zdobiona licznymi obrazami z XVIII wieku, co w połączeniu z kryptami grobowymi, znajdującymi się pod prezbiterium i skarbcem, tworzy niezwykłą atmosferę historycznego miejsca.

---

Oceń: Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Tomaszowie Lubelskim

---